माल्दिभ्समा ‘चीन समर्थक’ मोहम्मद मुइज्जुको ठूलो जित, भारतको चिन्ता बढ्छ ?
माल्दिभ्सका राष्ट्रपति मोहम्मद मुइज्जुको पार्टी पिपुल्स नेशनल कंग्रेसले संसदीय निर्वाचनमा दुई तिहाइभन्दा बढी सिट जितेको छ ।
गत वर्षको राष्ट्रपति निर्वाचनमा विजयी भएपछि यो निर्वाचनलाई उनको सबैभन्दा ठूलो राजनीतिक परीक्षाका रूपमा हेरिएको थियो ।
विज्ञहरूले पीपुल्स नेसनल कांग्रेसको यो जितलाई मुइज्जुको चीन समर्थक र भारत विरोधी नीतिहरूमा छापको रूपमा हेरिरहेका छन्।
माल्दिभ्सको ९३ सिट भएको मजलिसमा मुइज्जुको पार्टीले दुई तिहाइभन्दा बढी सिट जितेको छ ।
मुइज्जुको यो जित यसकारण पनि महत्वपूर्ण छ किनभने पछिल्लो संसदमा उनको पार्टी पिपुल्स नेसनल कंग्रेस र उनका सहयोगीहरूले जम्मा आठ सिट पाएका थिए।
जसका कारण उनीहरुलाई कुनै पनि विधेयक पारित गराउन समस्या भएको छ ।
पूर्व राष्ट्रपति तथा भारत समर्थक मोहम्मद सोलिहको पार्टी माल्दिभियन डेमोक्रेटिक पार्टी (MDAP) को वर्तमान संसदमा बहुमत छ।
बहुमतमा रहेकाले एमडीपीले हालै मुइज्जु सरकारका तीन मन्त्रीको नियुक्ति रोकेको थियो र केही खर्च स्वीकृत गर्न पनि अस्वीकार गरेको थियो।
अब, यदि मुइज्जुले बहुमत भन्दा बढी सिट प्राप्त गरे भने, उसले देशमा चीनको लगानीसँग सम्बन्धित निर्णयहरू कार्यान्वयन गर्न सक्छ।
भारतसँगको सम्बन्धमा तिक्तता
प्रमुख विपक्षी दल माल्दिभियन डेमोक्रेटिक पार्टीले चुनावमा ठूलो हार बेहोरेको छ । उनले एक दर्जन सिट मात्रै पाउन सके ।
तर, माल्दिभ्सको अर्थतन्त्रको अवस्था राम्रो छैन र अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषले ठूलो ऋणको बारेमा चेतावनी दिएको छ ।
तर आफ्नो चुनावी वाचा अनुसार भारतीय सेना फिर्ता पठाउने निर्णय कार्यान्वयन गर्दा माल्दिभ्सका मतदाताहरुको मुइज्जुमा विश्वास बढेको छ ।
मुइज्जु राष्ट्रपति बनेपछि भारत र माल्दिभ्सबीचको सम्बन्ध निकै बिग्रिएको छ ।
भारत-माल्दिभ्स सम्बन्धमा देखिएको दरारमा चीनले यस क्षेत्रमा आफ्नो पकड बलियो बनाउनका लागि आफ्नो लागि सम्भावनाहरू खोजिरहेको छ।
मुइज्जुले आफू सत्तामा आउने बित्तिकै माल्दिभ्समा रहेका भारतीय सेनाका प्राविधिक कर्मचारीलाई फिर्ता पठाइने बताएका थिए ।
मुइज्जुले भनेका थिए, “मे १० पछि देशमा कुनै पनि भारतीय सैनिक हुनेछैन, न वर्दीमा न सादा लुगामा।” भारतीय सेना कुनै पनि हालतमा यो देशमा रहनेछैन भन्ने विश्वासका साथ भन्छु ।
चीनसँग भारतको निकटताको लागि ठूलो चिन्ता
केही विज्ञहरूले एउटा सानो देश माल्दिभ्सले एसियाका दुई शक्ति राष्ट्र भारत र चीनको बीचमा फस्ने जोखिमको सामना गरिरहेको चेतावनी दिएका छन् ।
पछिल्ला केही वर्षमा चीनले माल्दिभ्सलाई करोडौं डलर ऋण दिएको छ । तीमध्ये अधिकांश ऋण आर्थिक विकास र निर्माण क्षेत्रमा दिइएको हो ।
भर्खरै संसदीय चुनावको प्रचारप्रसार चर्किरहेको बेला माल्दिभ्स सरकारले चीनलाई धेरै उच्च प्रोफाइल पूर्वाधार ठेक्का दिएको थियो ।
राष्ट्रपति बनेपछि सी जिनपिङको निमन्त्रणामा मुइज्जु चीन गएपछि चीन र माल्दिभ्सबीचको सम्बन्ध घनिष्ट भएको थियो ।
माल्दिभ्सको राष्ट्रपतिमा निर्वाचित भइसकेपछि उनी हालसम्म भारत भ्रमण गर्दै आएका छन् । तर मुइज्जुको हकमा त्यस्तो भएन।
मुइज्जुले टर्की, युएई र चीन भ्रमण गरिसकेका छन् तर उनी अहिलेसम्म भारत आएका छैनन् ।
चीनबाट फर्किएपछि मुइज्जुले भनेका थिए- ‘हामी सानो देश हौं, यसको मतलब यो होइन कि उनीहरूलाई हामीलाई धम्की दिने अधिकार छ।’
मुइज्जुको यो भनाइलाई भारतसँग जोडेर हेरिएको थियो । यद्यपि मुइज्जुले भारतको नाम भने लिएनन् । भारतको समस्या झन् बढ्छ ?
यस वर्षको सुरुमा माल्दिभ्स सरकार र चीनबीच सैन्य सम्झौता भएको थियो। यो सम्झौताले भारतको चिन्ता पनि बढाएको थियो ।
माल्दिभ्सको रक्षा मन्त्रालयले यी सम्झौताहरू कुनै पनि भुक्तानी नगरी गरिएको बताएको छ। यद्यपि माल्दिभ्स सरकारले यसबारे थप जानकारी दिएको छैन ।
यसपछि एक र्यालीमा मुइज्जुले चीनले माल्दिभ्सलाई गैर-घातक हतियार सित्तैमा उपलब्ध गराउने र माल्दिभ्सका सुरक्षा बललाई तालिम पनि दिने बताएका थिए ।
विगतमा भारत र अमेरिकाले माल्दिभ्सको सेनालाई तालिम दिँदै आएका छन् ।
माल्दिभ्सका राजनीतिक विज्ञ अजीम जहीरले बीबीसीलाई भने, ‘यो अभूतपूर्व हो। माल्दिभ्सले पहिलो पटक चीनसँग रक्षा सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेको छ
सैन्य सहयोग प्रदान गर्नका लागि हस्ताक्षर गरियो।
उनले भनेका थिए, ‘हामीलाई थाहा थियो कि मुइजुले लगानीका लागि चीनको नजिक जानेछन् । तर, उनी यस हदसम्म पुग्छन् भन्ने कसैले सोचेका थिएनन् ।
तर, चीनले माल्दिभ्समा कुनै पनि दीर्घकालीन सैन्य योजनालाई अस्वीकार गर्दै आएको छ ।
चेङ्दु इन्स्टिच्युट अफ वर्ल्ड अफेयर्स थिंक ट्याङ्कका अध्यक्ष डा लङ जिङचुनले बीबीसीलाई भने, “यी दुई देशबीचको सामान्य सम्बन्ध हो।” यदि चीनले हिन्द महासागरमा आफ्नो उपस्थिति सुधार गर्न चाहन्छ भने, माल्दिभ्स भन्दा राम्रो विकल्पहरू छन्।
‘इन्डिया फर्स्ट’ देखि ‘चीन फर्स्ट’ नीति
मोहम्मद मुइज्जुलाई ‘चाइना फर्स्ट’ नीतिको समर्थक मानिन्छ। तर, उनले धेरै पटक आफूलाई ‘माल्दिभ्स फर्स्ट’ नीतिको समर्थकको रुपमा व्याख्या गरेका छन् ।
माल्दिभ्सका विगतका सरकारहरूलाई ‘इन्डिया फर्स्ट’ नीतिको समर्थक मानिन्थ्यो।
आफ्नो चुनावी अभियानमा मुइज्जुले भारतको मुद्दामा तत्कालीन मोहम्मद सोलिहको सरकारलाई निशाना बनाएका थिए।
मुइज्जुले भारतसँग भएका सम्झौताको जानकारी नखुलेको बताउने गरेका छन् । अहिले मुइज्जुको पनि त्यस्तै आलोचना भइरहेको छ ।
यस वर्षको फेब्रुअरीमा, मुइजोउ प्रशासनले चिनियाँ अनुसन्धान जहाज सियाङ याङ होन्ह 3 लाई मालेमा डक गर्न अनुमति दिएको थियो। माल्दिभ्सको यो कदमलाई भारतले मानेको छैन ।
माल्दिभ्सले सेनासँग सम्बन्धित यस जहाजलाई रोक्नको लागि कुनै कारण बताएको छैन।
तर, भारतीय विज्ञहरू यसमा सहमत देखिँदैनन् । यी विज्ञहरूले जहाजबाट सङ्कलन गरेको डाटा पछि चिनियाँ सेनाले प्रयोग गर्न सक्ने विश्वास गर्छन्।
मुइज्जुले भारतसँगको दुरी बढ्दै गएको देखिन्छ । तर भारतले ऐतिहासिक रूपमा माल्दिभ्सलाई सहयोग गर्दै आएको छ।
माल्दिभ्सको अर्थतन्त्रमा पर्यटनले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। माल्दिभ्स जाने यात्रुमा सबैभन्दा धेरै भारतीयहरू छन्।
माल्दिभ्स औषधि, खाद्यवस्तु र निर्माण सम्बन्धी सामानका लागि भारतमा निर्भर छ।
कोरोनापछि माल्दिभ्समा पठाइएका अधिकांश खोप भारतबाट आएका हुन् ।
यस वर्षको सुरुमा मुइज्जुका मन्त्रीहरूले लक्षद्वीपका प्रधानमन्त्री मोदीको तस्बिरमा आपत्तिजनक टिप्पणी गरेपछि भारतमा निकै आक्रामक मनोवृत्ति देखिएको थियो।
केही पर्यटन कम्पनीहरूले माल्दिभ्स बहिष्कार गर्ने कुरा गरेका थिए।
यो विवादपछि दुई महिनामा माल्दिभ्स भ्रमण गर्नेको संख्या करिब चार लाख पुगेको थियो । तीमध्ये १३ प्रतिशत पर्यटक चीनका थिए। भारत विवादअघि पहिलो नम्बरमा थियो तर अहिले पाँचौं नम्बरमा आएको छ ।
मोहम्मद मुइज्जुको यो अडानका कारण उनले देशमा पनि आलोचनाको सामना गर्नु परेको थियो ।
भारत र माल्दिभ्स बीचको सम्बन्धमा परिवर्तन
माल्दिभ्स र भारतबीचको सम्बन्धमा केही हिउँ पग्लिएको देखिएका बेला संसदीय चुनावमा मुइज्जुको जित भएको हो ।
भारतीय पर्यटकलाई 9-10 अप्रिलमा आकर्षित गर्न, माल्दिभ्सको एक प्रमुख पर्यटन संगठनले भारतीय शहरहरूमा रोड शो आयोजना गर्ने घोषणा गर्यो।
यो रोड शोको तात्पर्य माल्दिभ्सको पर्यटनसँग सम्बन्धित यो संस्थाले विभिन्न सहरमा गएर पर्यटन प्रवद्र्धनका लागि शो आयोजना गर्ने, जसमा मानिसहरूलाई आमन्त्रण गर्ने बताइएको छ ।
पछिल्लो समय माल्दिभ्स घुम्न आउने भारतीय पर्यटकको संख्यामा भारी गिरावट आएको छ ।
पीएम मोदीको टिप्पणीपछि भारतका केही निजी पर्यटन कम्पनीहरूले पनि माल्दिभ्सका लागि बुकिङ बन्द गर्ने कुरा गरेका थिए।
माल्दिभ्स पर्यटन विभागको तथ्याङ्कले देखाउँछ कि जनवरी २०२४ मा पर्यटक देशको रूपमा भारतको स्थान पाँचौं स्थानमा झरेको थियो।
तथ्याङ्क अनुसार जनवरी २०२३ मा मालदिभ्स भ्रमण गर्ने भारतीय पर्यटकको संख्या १७,०२९ थियो, जुन जनवरी २०२४ मा घटेर १२,७९२ पुगेको छ।
यसैबीच, पीएम मोदीले अप्रिल १० मा माल्दिभ्सका राष्ट्रपति मोहम्मद मुइज्जुलाई विशेष सन्देश पनि पठाएका थिए।
पीएम मोदीले भनेका थिए- “जब हामी परम्परागत उत्साहका साथ ईद-उल-फित्र मनाउँछौं, विश्वभरका मानिसहरूले शान्तिपूर्ण र समावेशी विश्व निर्माणका लागि आवश्यक करुणा, भ्रातृत्व र एकताका मूल्यहरूलाई सम्झिरहेका छन्।” यसको लागि र हामी यो चाहन्छौं।
यसबाहेक भारतले आर्थिक वर्ष २०२४-२५ मा मालदिभ्समा केही वस्तु निर्यात गर्ने सीमा तोकेको छ। यसमा अण्डा, आलु, प्याज, चामल, गहुँको पिठो, चिनी र दाल पर्छन् ।बिबिसी हिन्दीबाट
