वाशिंगटन, फेब्रुअरी ७ – ट्रम्प प्रशासनले विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ)लाई पुनर्संरचना गर्ने योजना अघि सारेको छ, जसअनुसार संगठनको नेतृत्वमा एक अमेरिकी नागरिकलाई नियुक्त गर्ने प्रस्ताव गरिएको छ। रोयटर्स समाचार एजेन्सीले दुई स्रोतका आधारमा र एक आधिकारिक दस्तावेजको अध्ययनपछि उक्त योजना बाहिर ल्याएको हो।
यस योजनाअनुसार, यदि डब्लुएचओले अमेरिकी नेतृत्वलाई स्वीकार गर्छ भने मात्र अमेरिका संगठनको सदस्य रहनेछ। ट्रम्पका सल्लाहकारहरूबीच यो विषयमा जनवरी २० मा उनको पदग्रहण हुनुअघि नै छलफल भइसकेको थियो। प्रस्तावअनुसार, अमेरिकाले शीघ्र रूपमा डब्लुएचओबाट बाहिरिने घोषणा गर्नुपर्ने र संगठनसँगको सम्बन्धका लागि नयाँ रणनीति अवलम्बन गर्नुपर्ने उल्लेख छ।
डब्लुएचओ नेतृत्वमा अमेरिकी नागरिक ल्याउने प्रयास
डब्लुएचओका हालका महानिर्देशक टेड्रोस अधानोम गेब्रेयससको कार्यकाल सन् २०२७ मा समाप्त हुनेछ। ट्रम्प प्रशासनको प्रस्तावले त्यसपछि संगठनको नेतृत्वमा अमेरिकी नागरिकलाई ल्याउनुपर्ने सुझाव दिएको छ।
ट्रम्पले यसअघि नै कार्यकारी आदेशमार्फत डब्लुएचओबाट बाहिरिने निर्णय गरिसकेका छन्। यदि यो निर्णय कार्यान्वयन भयो भने सन् २०२६ भित्रै संगठन आफ्नो सबैभन्दा ठूलो वित्तीय सहयोगदाता गुमाउनेछ। ट्रम्प प्रशासनले डब्लुएचओलाई कोभिड-१९ महामारीको व्यवस्थापनमा असफल भएको आरोप लगाउँदै आलोचना गरेको छ, जुन संगठनले अस्वीकार गरेको छ।
सुधारको माग र अमेरिकी रणनीति
ट्रम्पले भनेका छन् कि यदि डब्लुएचओ पारदर्शी भएमा अमेरिका पुनः संगठनमा फर्कन सक्नेछ। तर, सुधारका लागि के आवश्यक छ भन्नेबारे उनले विस्तृत जानकारी दिएका छैनन्।
प्रशासनका अधिकारीहरूका अनुसार, सुधार प्रस्ताव ट्रम्पले पद सम्हाल्नुअघि नै छलफलमा थियो। ह्वाइट हाउसका प्रवक्ता कुश देसाईका अनुसार, प्रशासनले हालका स्वास्थ्य संगठनका प्रक्रियाहरू पुनरावलोकन गरिरहेको छ र आवश्यक सुधार लागू गरिनेछ। तर, उनले डब्लुएचओ सुधार सम्बन्धी कुनै विशेष छलफलबारे प्रतिक्रिया दिन अस्वीकार गरे।
डब्लुएचओको आलोचना र संगठनको बचाउ
ट्रम्पको ट्रान्जिसन टिमको अनुरोधमा तयार पारिएको एक रिपोर्ट अनुसार, डब्लुएचओ संयुक्त राष्ट्रसंघीय एजेन्सीहरू मध्य सबैभन्दा अव्यवस्थित र कम प्रभावकारी संस्था बनेको निष्कर्ष निकालिएको छ। रिपोर्टले विगत दुई दशकमा प्रस्तावित सुधारहरू कार्यान्वयन गर्न संगठन असफल भएको बताउँदै व्यवस्थापन प्रणाली कमजोर भएको आरोप लगाएको छ।
तर, डब्लुएचओका रूपान्तरण निर्देशक सोरेन ब्रोस्ट्रमले यी आरोपहरू अस्वीकार गरेका छन्। एक अन्तर्वार्तामा उनले टेड्रोस अधानोम गेब्रेयससको नेतृत्वमा संगठनले ऐतिहासिक सुधारहरू गरिसकेको बताए।
“हामीले हालसम्मकै सबैभन्दा ठोस सुधारहरू गरेका छौं र अझै सुधारको प्रक्रियामा छौं,” ब्रोस्ट्रमले भने। उनका अनुसार, संगठनलाई दाताहरूको प्रभावबाट स्वतन्त्र बनाउने, देशीय निर्देशकहरूलाई थप स्वायत्तता दिने, र वित्तीय पारदर्शिता बढाउने कदमहरू चालिएका छन्।
विशेष दूत नियुक्त गर्ने योजना
ट्रम्प प्रशासनको प्रस्तावमा सन् २०२५ मा एक अमेरिकी विशेष दूत नियुक्त गर्ने माग गरिएको छ। उक्त विशेष दूतले ट्रम्प र ह्वाइट हाउसलाई प्रत्यक्ष रिपोर्ट गर्नेछ र संगठनभित्र सुधारका सम्भावनाहरूबारे निरीक्षण गर्नेछ।
हाल अमेरिकाको तर्फबाट डब्लुएचओसँगको समन्वय अमेरिकी राज्य विभाग र स्वास्थ्य तथा मानव सेवा विभागमार्फत भइरहेको छ। नयाँ विशेष दूतले अमेरिकी अधिकारीलाई डब्लुएचओको नेतृत्वमा ल्याउने पहल गर्ने बताइएको छ।
डब्लुएचओमा अमेरिकी प्रभावको बहस
प्रस्तावमा उल्लेख छ कि अमेरिकी नेतृत्वको कमीका कारण डब्लुएचओमा अमेरिकी कोषको दुरुपयोग भएको छ र संस्थाको प्रभावकारिता कमजोर बनेको छ। तर, डब्लुएचओका अधिकारीहरूका अनुसार, कुनै पनि सदस्य राष्ट्रले महानिर्देशकका लागि उम्मेदवार प्रस्ताव गर्न सक्छ। संगठनको कार्यकारी बोर्डले उम्मेदवारहरूको सूची तयार गर्छ र दुई-तिहाई सदस्य राष्ट्रहरूको समर्थन प्राप्त गर्ने उम्मेदवारलाई अन्ततः चयन गरिन्छ।
अमेरिका डब्लुएचओको सबैभन्दा ठूलो आर्थिक सहयोगदाता हो। सन् २०२३ मा मात्र अमेरिकाले ४०० मिलियन डलर स्वेच्छिक कोष र १३० मिलियन डलर अनिवार्य कोष प्रदान गरेको थियो।
तर, ट्रम्प प्रशासनले डब्लुएचओसँगको सहकार्य स्थगित गरिसकेको छ। यसमा अमेरिकी रोग नियन्त्रण तथा रोकथाम केन्द्र (CDC)सँगको समन्वय प्रतिबन्धित गर्नु पनि समावेश छ।
ट्रम्पको निर्णयको आलोचना र सम्भावित कानुनी चुनौती
हाल, ४३ जना अमेरिकी सांसदहरूले ट्रम्पलाई डब्लुएचओबाट अलग हुने योजनालाई पुनर्विचार गर्न अनुरोध गरेका छन्। सार्वजनिक स्वास्थ्य क्षेत्रका अभियन्ताहरूले समेत यस निर्णयविरुद्ध कानुनी चुनौती दिन सक्ने संकेत गरेका छन्।
जर्जटाउन विश्वविद्यालयका वैश्विक स्वास्थ्य कानुन विशेषज्ञ प्राध्यापक लरेन्स गोस्टिनका अनुसार, “अमेरिकाले डब्लुएचओ सुधारका लागि संस्थाभित्रै बसेर सुधारको पहल गर्नु राष्ट्रको हितमा हुनेछ।”
यसबाहेक, अन्तर्राष्ट्रिय स्वास्थ्य विशेषज्ञहरू डब्लुएचओ सुधार आवश्यक भए पनि संगठनलाई आर्थिक तथा प्रशासनिक दबाब दिने अमेरिकी नीति उपयुक्त नभएको बताउँछन्। उनीहरूका अनुसार, यस्तो कदमले संगठनको स्वतन्त्रता कमजोर पार्न सक्छ।
निष्कर्ष
ट्रम्प प्रशासनको डब्लुएचओ सुधार योजना अमेरिकी नेतृत्वलाई प्राथमिकता दिने गरी तयार पारिएको देखिन्छ। यदि अमेरिका संगठनबाट बाहिरियो भने, यसले डब्लुएचओको आर्थिक स्रोतमा ठूलो असर पार्नेछ।
संगठन सुधार गर्नुपर्ने आवश्यकतालाई धेरै पक्षले स्वीकार गरे पनि ट्रम्प प्रशासनको कठोर नीति विवादास्पद रहेको छ। यदि अमेरिका बाहिरियो भने, डब्लुएचओले नयाँ वित्तीय स्रोतहरू खोज्नुपर्नेछ।
अबको मुख्य प्रश्न भनेको, ट्रम्प प्रशासनले आफ्नो योजना कार्यान्वयन गर्नेछ कि केही लचिलो उपाय अवलम्बन गर्नेछ? यो आगामी महिनाहरूमा स्पष्ट हुनेछ।
